1. ชื่อเรื่อง การพัฒนาระบบบริการส่งเสริมพัฒนาการเด็กสู่ชุมชน

2. ชื่อเจ้าของผลงาน/ผู้นำเสนอ นางสาววรรณริชฎา กิตติธงโสภณ พยาบาลวิชาชีพชำนาญการ โรงพยาบาลสุโขทัย

3. หลักการและเหตุผล

ทิศทางของการพัฒนาระบบบริการสุขภาพ (Service plan) ของกระทรวงสาธารณสุข มีเป้าหมายสำคัญประการหนึ่ง คือ การเข้าถึงบริการ เน้นการดูแลเชิงสังคมครอบคลุมกลุ่มเสี่ยงตามวัย จากสถิติการคัดกรองเด็กที่มารับบริการคลินิกสุขภาพเด็กดี โรงพยาบาลสุโขทัย ในปี 2551-2553 พบว่าเด็กที่มีพัฒนาการช้ามีแนวโน้มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง และในปี 2552-2553 มีเด็กในชุมชนที่อยู่ในพื้นที่รับผิดชอบของโรงพยาบาล เข้าถึงบริการประเมินและส่งเสิรมพัฒนาการเพียงร้อยละ 35 และ 40 ตามลำดับ งานกระตุ้นพัฒนาการเด็ก โรงพยาบาลสุโขทัย จึงพัฒนาระบบบริการส่งเสริมพัฒนาการเด็กในชุมชน หมู่ 13 ต.บ้านกล้วย อ.เมือง จ.สุโขทัย เป็นชุมชนนำร่อง และขยายผลสู่ชุมชนอื่นๆ ต่อไป วัตถุประสงค์ เพื่อพัฒนาศักยภาพของ อสม.ในชุมชน ให้มีทักษะในการประเมินและส่งเสริมพัฒนาการเด็ก แรกเกิดถึง 5 ปี ได้อย่างถูกต้อง เป็นแนวทางเดียวกัน เด็กแรกเกิดถึง 5 ปี ในชุมชน สามารถเข้าถึงบริการการส่งเสริมและฝึกกระตุ้นพัฒนาการ และเพื่อขยายเครือข่ายระบบบริการส่งเสริมพัฒนาการเด็กสู่ชุมชนอื่นๆ ต่อไป

4. วิธีดำเนินการ

ดำเนินการพัฒนาระบบบริการส่งเสริมพัฒนาการเด็กจากการตั้งรับในโรงพยาบาล เป็นการบริการเชิงรุกสู่ชุมชน กลุ่มเป้าหมายคือ เด็กแรกเกิดถึงอายุ 5 ปี ที่อยู่ในชุมชนทั้งหมด กลุ่มตัวอย่างคือ เด็กแรกเกิดถึงอายุ 5 ปี ที่อยู่ในชุมชนเขตพื้นที่รับผิดชอบของโรงพยาบาลสุโขทัย โดยในปีงบประมาณ 2554 ได้ดำเนินการพัฒนาศักยภาพ อสม.ในพื้นที่ หมู่ 13 ต.บ้านกล้วย อ.เมือง จ.สุโขทัย ให้สามารถนำแบบคัดกกรองพัฒนาการเด็ก DSI (Developmental Skill Inventory) ไปคัดกรองพัฒนาการเด็กเบื้องต้น ส่งเสริมพัฒนาการเด็กตามวัย และส่งต่อเด็กที่มีพัฒนาการช้าเข้ารับการฝึกกระตุ้นพัฒนาการตามระบบการดูแลของโรงพยาบาลสุโขทัย เป็นหมู่บ้านนำร่อง พบว่า อสม.จำนวน 25 คน จากทั้งหมด 32 คน สามารถคัดกรองและส่งเสริมพัฒนาการเด็ก จำนวน 52 คน ได้อย่างถูกต้อง ไม่พบเด็กที่มีพัฒนาการช้า อย่างไรก็ตาม พบปัญหา/อุปสรรค คือ เครื่องมือ ที่ใช้ในการคัดกรองพัฒนาการเด็ก DSI ค่อนข้างมีความละเอียดซับซ้อนมาก และวิธีการจัดอบรมพัฒนาศักยภาพ อสม. แบบกลุ่มใหญ่ ทำให้ อสม. ร้อยละ 22 ไม่เข้าใจและไม่สามารถคัดกรองและส่งเสริมพัฒนาการเด็กได้ ทำให้ต้องมีการสอน-สาธิตซ้ำ ต่อมาในปี 2555 และปี 2556 มีการขยายผลสู่ชุมชนหมู่ 1 และหมู่ 14 ได้นำปัญหาจากการปฏิบัติครั้งก่อนมาแก้ไข โดยเปลี่ยนจากแบบประเมิน DSI มาใช้สมุดบันทึกพัฒนาการแม่และเด็ก (สมุดสีชมพู) ที่ อสม.ใช้ในการส่งเสริมสุขภาพแม่และเด็กในชุมชนอยู่แล้ว รวมทั้งปรับวิธีการพัฒนาทักษะ อสม.จากกลุ่มใหญ่ มาเป็นกลุ่มย่อย กลุ่มละ 10-15 คน และมีการติดตามนิเทศการปฏิบัติของ อสม.อย่างใกล้ชิด

5. ผลงานการพัฒนา

พบว่า ในชุมชนหมู่ 1 และหมู่ 14 ต.บ้านกล้วย อ.เมือง จ.สุโขทัย มีเด็กแรกเกิดถึง 5 ปี จำนวน 200 คน ได้รับการคัดกรองและส่งเสริมพัฒนาการเด็กจาก อสม.จำนวน 28 และ 31 คน อย่างถูกต้อง ร้อยละ 100 และพบว่าเด็กในชุมชน มีพัฒนาการสมวัย 195 คน คิดเป็นร้อยละ 97.5 มีพัฒนาการช้า 5 คน คิดเป็นร้อยละ 2.5 เป็นพัฒนาการช้าด้านการพูด 3 คน และพัฒนาการช้าทั้ง 5 ด้าน 2 คน โดยเด็กทั้ง 5 คน ได้รับการส่งต่อเข้ารับการฝึกกระตุ้นพัฒนาการในโรงพยาบาลสุโขทัยอย่างรวดเร็ว ส่งผลให้เด็กมีพัฒนาการที่ก้าวหน้าดีขึ้นอย่างต่อเนื่อง

6. ข้อเสนอแนะ

จากการเรียนรู้ผลดำเนินการที่ผ่านมา มีข้อเสนอแนะสำหรับการพัฒนาระบบบริการสู่ชุมชนโดยใช้เครือข่าย อสม. จำเป็นต้องมีการพัฒนาศักยภาพบุคลากรอย่างเป็นระบบ เลือกใช้เครื่องมือที่เหมาะสม และมีการติดตามประเมินผลอย่างต่อเนื่อง จึงจะสามารถพัฒนาระบบบริการได้อย่างต่อเนื่องและยั่งยืน