รายงานผลการดำเนินงานสุขภาพจิตด้วยระบบสุขภาพอำเภอ(DHS)

เครือข่ายบริการสุขภาพอำเภอสวรรคโลก  จังหวัดสุโขทัย

ผลงาน :  การบูรณการการดูแลสุขภาพจิตโดยใช้ระบบสุขภาพอำเภอ

             ชนะเลิศระดับเขตบริการสุขภาพที่ ๒ และเป็นตัวแทนนำเสนอระดับประเทศ กรมสุขภาพจิต

             ณ โรงแรมปริ๊นพาเลซ  กรุงเทพมหานคร

เจ้าของผลงาน : คณะกรรมการเฝ้าระวัง ป้องกัน เยียวยาภาวะสุขภาพจิตอำเภอสวรรคโลก

ความเป็นมา :

          การดูแลสุขภาพจิต ไม่ได้หมายถึง การดูแลผู้ป่วยจิตเวชให้ได้รับการรักษาต่อเนื่องอย่างเดียว   ยังหมายรวมถึงการดูแลปัญหาด้านของการเรียนรู้ พัฒนาการในกลุ่มวัยเด็กที่ถือว่า เป็นปัญหาที่ต้องการการดูแลตั้งแต่เริ่มต้น ก่อนที่จะมีการสั่งสมจนเกิดเป็นปัญหาทางด้านสุขภาพจิต ดังนั้นในทุกกลุ่มวัยจึงมีความจำเป็นที่จะต้องได้รับการคัดกรอง การดูแล เยียวยา เพื่อป้องกันมิให้เกิดภาวะวิกฤติด้านสุขภาพจิต  อันจะเป็นปัญหาเรื้อรังต่อไป การดูแลที่ครอบคลุมจึงต้องมีการสานความร่วมมือกันในทุกภาคส่วนทั้งส่วนราชการ ภาคีและภาคประชาชน  ที่ร่วมให้การสอดส่อง คัดกรอง ดักจับ เพื่อนำกลุ่มเป้าหมายเข้าสู่ระบบ ทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องร่วมมือร่วมใจในการดำเนินการอย่างมีส่วนร่วมแท้จริง  ทั้งในเรื่องของการวางแผนร่วมกัน มองเห็นปัญหาร่วมกัน ร่วมดำเนินการและร่วมยินดีกับความสำเร็จในการดำเนินงานร่วมกัน โดยมีการขับเคลื่อนอย่างมีส่วนร่วมของระบบสุขภาพอำเภอ(DHS)และขยายผลไปสู่การจัดการด้วยระบบสุขภาพตำบล  เพื่อให้เกิดความเข้มแข็งและยั่งยืน

วิธีดำเนินการ :

ใช้กรอบแนวคิดในการขับเคลื่อนระบบสุขภาพอำเภอเป็นหลัก คือ UCARE ดังนี้

1. Unity : U  เริ่มจากการมีคณะกรรมการเป็นทีมในการขับเคลื่อน  ทั้งในทีมอำนวยการและทีม

คณะทำงาน ที่ประกอบด้วยภาคส่วนต่างๆ เช่น ภาคสาธารณสุข ภาคมหาดไทย ภาคท้องถิ่น ภาคประชาชน ภาคีสุขภาพต่างๆในชุมชน ภาคเอกชนที่เกี่ยวข้อง รวมถึงแหล่งทุนทางสังคมในชุมชนมาร่วมขับเคลื่อน

1. Community Participation : C เริ่มจากกระบวนการคืนข้อมูลสุขภาพด้านสุขภาพจิตให้กับ

ชุมชน เพื่อให้ชุมชนร่วมรับรู้ข้อมูล ร่วมตระหนัก และเห็นปัญหาในชุมชน เกิดความเป็นเจ้าของปัญหา จะทำให้เกิดทีมที่จะร่วมดำเนินการร่วมกัน มีการออกแบบวิธีการจัดการร่วมกัน  นอกจากนี้เพื่อให้เกิดการจัดการร่วมและได้รับทราบปัญหาที่แท้จริงของชุมชน ก็ได้มีการจัดทำกลุ่ม(Focus Group) ในการรับฟังเสียงสะท้อนของชุมชนในการจัดการกับปัญหา  เมื่อได้ประเด็นปัญหาที่นำไปสู่การจัดการร่วมกัน  ชุมชนจะเป็นส่วนที่วางแผนเพื่อขับเคลื่อนการจัดการ ผ่านรพ.สต.ในพื้นที่ในทุกตำบลในการขับเคลื่อนของงบประมาณในการดำเนินงานสุขภาพจิต เพื่อเฝ้าระวังค้นหาผู้ที่มีภาวะสุขภาพจิตทุกกลุ่มวัยในชุมชน โดยได้รับการสนับสนุนจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นผลของการดำเนินงานจะทำให้เกิด”ชุมชนตาสับปะรด”ที่แกนนำสุขภาพครอบครัวที่อยู่ใกล้ชิดช่วยกันสอดส่อง คัดกรองเบื้องต้น และสื่อสารเพื่อให้เกิดการนำผู้ป่วยเข้าสู่การดูแลตั้งแต่เนิ่นๆ

1. Appreciation : A เริ่มจากการให้คุณค่าในสิ่งที่ทำ เพื่อให้เกิดกำลังใจในการขับเคลื่อน ทั้งในทีม

ทำงานทุกภาคส่วนและกลุ่มเป้าหมาย  กลุ่มเป้าหมายที่ได้รับการดูแลก็ได้รับการสร้างคุณค่า ให้เกิดกำลังใจในการดูแลตนเอง ยังพบว่าตนมีคุณค่าและเป็นประโยชน์ต่อครอบครัว ชุมชน สังคม เช่น ในกลุ่มวัยรุ่น กลุ่มผู้สูงอายุ กลุ่มผู้ป่วย เป็นต้น

1. Resource Sharing : R  เริ่มจากการค้นหาทุนทางสังคมในชุมชน เพื่อขับเคลื่อนร่วมกัน มี

แนวคิดในการจัดการปัญหาของชุมชนร่วมกัน  เข้ามาสู่การพัฒนาศักยภาพโดยใช้กระบวนการCBL มาสู่การเรียนรู้ตามบริบท และที่สำคัญทีมสหวิชาชีพที่เข้ามาร่วมขับเคลื่อนไม่ว่าจะเป็นส่วนของรพ.และรพ.สต. เช่น การฟื้นฟูองค์ความรู้ในการคัดกรอง ประเมินภาวะสุขภาพจิตเบื้องต้นในทีมอสม. แกนนำสุขภาพครอบครัวที่จะเป็นทีมตาสับปะรดในชุมชน ให้มีองค์ความรู้เบื้องต้นในการประเมิน การประสานข้อมูลกับเจ้าหน้าที่สาธารณสุขในชุมชน  เพื่อนำผู้ป่วยเข้าสู่ระบบการดูแลนอกจากนี้ยังรวมถึงการประชาสัมพันธ์ในชุมชนผ่านไวนิลในทุกสถานบริการและกองสาธารณสุขของเทศบาลทุกแห่ง  เพื่อให้เกิดการตื่นตัวของชุมชน และการประชาสัมพันธ์จากวิทยุชุมชนในอำเภอสวรรคโลกที่จะมาช่วยเป็นกระบอกเสียงในการคัดกรองภาวะสุขภาพจิตด้วย

1. Essential Care : E  คณะทำงานมีการจากการวิเคราะห์ข้อมูลสุขภาพ และเป็นประเด็นสำคัญที่

จะต้องมีการสะท้อนข้อมูลในเวทีทั้งในระดับอำเภอและระดับตำบล เพื่อให้เห็นความสำคัญของปัญหา วิเคราะห์และสะท้อนถึงสาเหตุ ปัจจัยที่ทำให้เกิดปัญหา  การมีส่วนร่วมจากภาคส่วนใดบ้างที่จะช่วยขับเคลื่อนให้เกิดการบูรณการการดูแลอย่างเป็นรูปธรรม การตั้งเป้าหมายความสำเร็จที่ตั้งเป้าหมายร่วมกันข้อจำกัดต่างๆที่พบ การค้นหาแนวทางในการแก้ไขร่วมกัน

ผลงานและความสำเร็จ :

• เกิดระบบการดักจับเป็นเครือข่ายมากขึ้น(ตามการตั้งเป้าผลลัพธ์) ทั้งในรพ. รพ.สต.และในชุมชน
• การเข้าถึงบริการซึมเศร้าที่ได้การเข้าถึงมากขึ้นถึง  42.71%(เกณฑ์ไม่น้อยกว่า ๓๑%)และครอบคลุมกลุ่มวัยอื่นๆ
• จากผลการดำเนินงานโดยใช้ระบบสุขภาพอำเภอมาบูรณการการดูแลภาวะสุขภาพจิต  ได้มีการนำเสนอจนได้รับรางวัลที่ ๑ ของเขตบริการสุขภาพที่ ๒ ในเรื่อง “การบูรณการสุขภาพจิตด้วยระบบสุขภาพอำเภอ”  และได้รับเกียรติจากศูนย์สุขภาพจิตที่ ๙ เป็นตัวแทนเขต ๒ ในการจัดนิทรรศการและนำเสนอระดับประเทศ เมื่อวันที่ ๙ – ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๕๗ ที่ โรงแรมปริ๊นซพาเลส กรุงเทพมหานคร

บทเรียน :

• การขับเคลื่อนการทำกลุ่มFocus group ในทุกพื้นที่ และได้มีการสะท้อนข้อมูลให้กับชุมชนรับทราบ ทำให้ได้รับประเด็นการจัดการภาวะสุขภาพจิตในหลายกลุ่มวัย  สามารถค้นพบบุคคล และครอบครัวเปราะบางที่ต้องดูแลเพิ่มขึ้น จากผู้นำชุมชน จากผู้อำนวยการโรงเรียน พระภิกษุ
• รพ.สต.เกิดการตื่นตัวในการสร้างเครือข่าย”ชุมชนตาสับปะรด” โดยวางแผนขับเคลื่อนผ่านกองทุนสุขภาพตำบล
• การดำเนินงานระบบสุขภาพอำเภอหรือตำบล ก็อาจไม่จำเป็นที่ต้องเริ่มตามขั้นตอนของUCARE ก็ได้ บางเรื่องอาจเกิดจากปัจจัยใดมาก่อนและทำให้เกิดปัจจัยอื่นตามมา
• การคืนข้อมูลเป็นสิ่งจำเป็นและสำคัญที่สุดในการขับเคลื่อน และเกิดความเป็นเจ้าของปัญหา

ปัญหาอุปสรรค :

• การลงพื้นที่บางพื้นที่ ไม่เป็นไปตามเป้าหมาย เนื่องจากผู้รับผิดชอบงานแต่ละส่วนต้องจัดสรรเวลาให้ตรงกันทั้งส่วนรพ.สสอ.และพื้นที่
• กลุ่มเป้าหมายที่ดำเนินการมีหลายกลุ่มวัย  ต้องมีการจัดสรรกิจกรรม เพื่อให้เกิดความครอบคลุม

ข้อเสนอแนะในการดำเนินงาน