รายงานผลการดำเนินงานอำเภอสุขภาพดี 80 ปี ยังแจ๋ว

เครือข่ายบริการสุขภาพอำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย

ผลงาน : การดำเนินงานอำเภอสุขภาพดี 80 ปี ยังแจ๋ว

           รางวัลรองชนะเลิศอันดับ 2 เขตบริการสุขภาพที่ 2 ปี 2557

เจ้าของผลงาน : ทีมผู้รับผิดชอบงานผู้สูงอายุ เครือข่ายบริการสุขภาพอำเภอสวรรคโลก

ความเป็นมา :

          ประชากรผู้สูงอายุอำเภอสวรรคโลกเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (Aged Society) 17.02 % โดยสมบูรณ์แบบ ส่งผลกระทบต่อความชุกของโรคที่เกี่ยวเนื่องกับความเสื่อมถอยของอวัยวะเพิ่มมากขึ้น ซึ่งโรคของผู้สูงอายุส่วนใหญ่จะเป็นโรคเรื้อรังที่ต้องการการดูแลระยะยาว และค่าใช้จ่ายในการดูแลสุขภาพจะเพิ่มสูงขึ้นตามความสูงวัยของประชากร บุคลากรสาธารณสุขและผู้ดูแลหรืออาสาสมัครดูแลผู้สูงอายุ(อผส.)  จึงเป็นบุคลากรที่เข้ามีบทบาทในเชิงโครงสร้างและการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงวัยทุกกลุ่ม ทั้งกลุ่มติดสังคม ติดบ้าน ติดเตียง แตกต่างในเรื่องของกิจกรรมกันไป   เพื่อให้ผู้สูงอายุสามารถดูแลตนเองในระดับที่สามารถจัดการด้านสุขภาพได้ สามารถดำเนินชีวิตประจำวันได้อย่างเหมาะสม โดยใช้แบบประเมินความสามารถในการดำเนินกิจวัตรประจำวันพื้นฐาน (Activity of Daily living : ADL) เป็นเครื่องมือในการประเมิน และแบ่งระดับเพื่อการบริหารจัดการและการดูแลอย่างเหมาะสม รวมถึงพฤติกรรมที่พึงประสงค์ที่ผู้สูงอายุควรมีตามเกณฑ์มาตรฐาน การดำเนินงานดูแลผู้สูงอายุมีการนำร่องการดำเนินงาน  เพื่อให้เกิดการดำเนินงานอย่างเป็นรูปธรรม  ภายใต้กรอบแนวคิดการดูแลด้วยระบบสุขภาพอำเภอ เน้นการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนในการขับเคลื่อนดูแลกัน  ตามแนวอำเภอสุขภาวะ

วิธีดำเนินการ :

1. ใช้แนวคิด บวร และบูรณการกรอบแนวคิดระบบสุขภาพอำเภอในการขับเคลื่อนการดำเนินงานอำเภอสุขภาพดี 80 ปี ยังแจ๋ว เพื่อให้เกิดการมีส่วนร่วมในการจัดการสู่อำเภอสุขภาพดี ผู้สูงอายุมีอายุยืนยาว บทบาทการมีส่วนร่วม ดังนี้

          บ        บ้านมีครอบครัวเป็นฐานดูแล

          ว        วัดเป็นศูนย์กลางกายและใจ ละลายพฤติกรรม+มีสติ เป็นศูนย์รวมจิตใจ

          ร        หน่วยงานรัฐ สนับสนุน กระตุ้นติดตาม เสริมพลัง ศักยภาพและกำลังใจ

           * บูรณการขับเคลื่อนผ่านชมรมผู้สูงอายุระดับอำเภอ(Unity Team) และระดับตำบลนำร่อง 6 ตำบล และมีการดำเนินการขับเคลื่อนอย่างต่อเนื่อง  ด้านการมีส่วนร่วมของชุมชน(Community Participation)  มีการสร้างเครือข่ายในชุมชน เพื่อการดูแลผู้สูงอายุ  โดยจิตอาสาในชุมชน มาสู่การพัฒนาศักยภาพเป็น “อาสาดูแลผู้สูงอายุ(อผส.)” ส่งเสริม สนับสนุนให้มีการฝึกทักษะ และองค์ความรู้ในการดูแลผู้สูงอายุแต่ละกลุ่มตามขีดความสามารถ(resource Sharing) กำหนดหลังคาเรือนในการดูแล ซึ่งเป็นมุมมองที่ได้จากการศึกษาดูงานที่เทศบาลตำบลศรีสัชนาลัยมาขับเคลื่อนต่อยอดพัฒนา  เพื่อให้เกิดความชัดเจนและสร้างคุณค่า บางตำบลเริ่มจากความเข้มแข็งของชุมชนเป็นหลัก มีชมรมผู้สูงอายุที่เข้มแข็งและมีการขับเคลื่อนอย่างต่อเนื่องแล้ว มาส่งเสริมและพัฒนาในส่วนการดูแลกัน นำแหล่งทุนทางสังคมมาสู่การพัฒนานวัตกรรมที่ใช้กับผู้สูงอายุอย่างเหมาะสม เช่น ช่างในชุมชน พัฒนาจักรยานประยุกต์สำหรับออกกำลังกายที่วัด เมื่อผู้สูงอายุมาทำบุญและพบปะกัน เดินราว เดินกะลา ซึ่งมีการออกกำลังกายอย่างต่อเนื่อง เกิดกิจกรรมรวมกลุ่มกันบูรณการในวันพระ  ใช้วัดเป็นศูนย์กลางในการรวมกลุ่มและมีกิจกรรมรวมกัน   วัดสนับสนุนสถานที่ในการจัดทำเป็นศูนย์ดูแลผู้สูงอายุ ด้านสุขภาพสาธารณสุขเป็นผู้ให้การสนับสนุนเชิงสหวิชาชีพและเป็นพี่เลี้ยง/ที่ปรึกษา(Coaching)   ที่สำคัญได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากองค์กรปกครองท้องถิ่นในการขับเคลื่อนกิจกรรม จากกิจกรรมดังกล่าวอย่างต่อเนื่องทำให้ผู้สูงอายุได้รับการสร้างคุณค่าจากชุมชน(Appreciated) เห็นศักยภาพของตนเอง และสามารถสร้างรายได้เข้าชมรม ชมรมเข้มแข็งเกิดความภาคภูมิใจ

ผลงานและความสำเร็จ :

บรรลุฯ  องค์ประกอบ 1 ร้อยละของผู้สูงอายุมีมาตรฐานสุขภาพอนามัยที่พึงประสงค์ (ร้อยละ 30) ผู้สูงอายุมีสุขภาพพึงประสงค์ร้อยละ 33.3

          องค์ประกอบ 2 มีตำบลดูแลสุขภาพผู้สูงอายุระยะยาวผ่านเกณฑ์ (อย่างน้อยร้อยละ 30) ตำบลดูแลผู้สูงอายุระยะยาว(Long term care : LTC) ร้อยละ 42.9

          องค์ประกอบ 3 มีวัดส่งเสริมสุขภาพผ่านเกณฑ์ระดับพื้นฐาน (อย่างน้อยร้อยละ 50) วัดผ่านเกณฑ์ระดับพื้นฐาน ร้อยละ 64.8

         ผู้สูงอายุและภาคีเครือข่าย ดำเนินกิจกรรมอย่างปิติสุข เกิดศักยภาพและแหล่งทุนทางสังคมจากชุมชนมากมาย  ทั้งทุนบุคลากร เช่น อผส. ช่างในชุมชน  ทุนทางงบประมาณจากชุมชนและองค์กรปกครองท้องถิ่นผ่านกองทุนสุขภาพตำบล(สปสช.)

         การขับเคลื่อนร่วมกันในทุกภาคส่วนทั้งระดับอำเภอและระดับตำบล โดยใช้กรอบแนวคิดระบบสุขภาพอำเภอ(DHS)  ทำให้ได้รับการให้คุณค่า เป็นรางวัลรองชนะเลิศอันดับที่ 2ของเขตบริการสุขภาพที่ 2 จากศูนย์อนามัยที่ 9 พิษณุโลก ในปี 2557

บทเรียน :

• จากการเยี่ยมดูแลกัน   ทำให้เกิดนวตกรรมจากการเยี่ยมบ้าน โดยใช้แหล่งทุนในชุมชนมาพัฒนาใช้กับผู้สูงอายุในชุมชน  เช่น รอกในการยกผู้ป่วยขึ้นลง  ราวเดินเคลื่อนที่เพื่อการกายภาพของตำบลย่านยาว 
• กิจกรรมที่กระทำอย่างต่อเนื่อง เป็นประจำ จะทำให้เกิดคุณค่าและแรงบันดาลใจในการขับเคลื่อนต่อ เช่น สามารถขับเคลื่อนผู้สูงอายุติดบ้าน(กลุ่ม 1)ให้มาสู่กลุ่มติดสังคม สามารถนำศักยภาพมาสู่การเยี่ยม ดูแลกันในกลุ่มผู้สูงอายุ  เกิดความปิติ อิ่มเอิบทำให้สุขภาพจิตดี ไม่รู้สึกโดดเดี่ยวในชุมชน ก็จะช่วยลดปัญหาภาวะซึมเศร้าและฆ่าตัวตาย ซึ่งสอดคล้องกับผลการดำเนินงานสุขภาพจิต  พบว่า ผู้ที่พยายามฆ่าตัวตายและฆ่าตัวตายสำเร็จ ไม่อยู่ในกลุ่มผู้สูงอายุอย่างเช่นที่ผ่านมา
• การสนับสนุนและเห็นความสำคัญขององค์กรในชุมชน เช่น อปท. จะทำให้เกิดการขับเคลื่อนอย่างต่อเนื่อง

ปัญหาอุปสรรค :

• การสร้างทีมให้เกิดความเข้มแข็งจนสามารถให้เกิดการขับเคลื่อนอย่างต่อเนื่อง   เจ้าหน้าที่สาธารณสุขทั้งระดับอำเภอและระดับตำบล  ต้องใช้การเสริมพลังและให้กำลังใจอย่างต่อเนื่อง  ต้องทุ่มเททั้งพลังกาย พลังใจ พลังเวลาภายใต้ภาระงานจำนวนมากที่ลงสู่สถานบริการปฐมภูมิและชุมชนที่ต้องขับเคลื่อน

ข้อเสนอแนะในการดำเนินงาน

•ควรมีการขับเคลื่อนและขยายผลการดำเนินงานอย่างต่อเนื่อง จะทำให้เกิดเครือข่ายการดูแล

ผู้สูงอายุอย่างครอบคลุม นโยบายของกระทรวงสาธารณสุขก็ควรมีการสนับสนุนให้เกิดขับเคลื่อนอย่างต่อเนื่องเช่นกัน และผู้รับผิดชอบระดับต่างๆต้องมีความชัดเจนในการขับเคลื่อน เป้าหมาย ผลลัพธ์ที่อยากเห็น(expect to see) ผลลัพธ์ที่เกินความความหมาย(Like to see) ผู้ขับเคลื่อนในระดับอำเภอ ระดับตำบลก็จะได้มีการวางแผนร่วมกับชุมชนในระยะยาวเป็นลำดับต่อไป

*************************************************************************************